بیماری لک و پیس، برص، (ویتیلیگو): درمان، علائم و علت

بیماری لک و پیس که با نام‌های ویتیلیگو و برص نیز شناخته می‌شود، یکی از عوارض اکتسابی مربوط به رنگدانه‌های پوست است که در اثر آن، سلول‌های سازنده رنگدانه (ملانوسیت‌ها) از دست می‌روند. مشخصه اصلی این بیماری، بروز لکه‌های مشخص به رنگ شیری تا سفید بر روی پوست است. بیماری لک و پیس می‌تواند از لحاظ زیبایی ظاهری، به ویژه در افرادی که پوست تیره دارند، مشکل بسیار بزرگی باشد.

چه عاملی باعث بیماری لک و پیس می‌شود؟

لک و پیس (برص) در اثر از بین رفتن یا تخریب ملانوسیت‌ها که سلول‌های تولید کننده رنگدانه ملانین در پوست هستند، به وجود می‌آید. ملانین، رنگ پوست، مو و چشم‌های انسان را تعیین می‌کند. اگر سلول‌های ملانوسیت نتوانند رنگدانه ملانین را به طور طبیعی تولید کنند و یا تعداد آنها در بافت پوست کاهش پیدا کند، رنگ پوست به طرز پیش‌رونده‌ای به سمت سفید شدن می‌گراید.

دلیل اصلی بیماری لک و پیس (ویتیلیگو) هنوز به درستی شناخته نشده است. در حال حاضر تصور می‌شود که این عارضه در اصل یک بیماری خودایمنی سیستمیک است که منجر به بروز یک پاسخ ایمنی درونی و غیر تنظیم شده در بدن می‌شود. البته در مورد اینکه علت بیماری لک و پیس (برص) با الگوي قطعه‌ای (سگمنتال) نیز همین عامل باشد، همچنان در بین متخصصان اختلاف نظر وجود دارد. یک زمینه ژنتیکی هم برای این بیماری وجود دارد که باعث حساسیت فرد در برابر ابتلاء به آن می‌شود. این بیماری یکی از اجزاء سندرم‌های نادر ژنتیکی به شمار می‌رود. ژنی که آنزیم ملانوسیت یا همان تیروزیناز (TYR) را رمز می‌کند احتمالاً در بروز این بیماری نقش دارد.

به طور کلی در مورد علت بیماری لک و پیس (ویتیلیگو) سه نظریه مختلف وجود دارد که عبارتند از:

• سلول‌های رنگدانه‌ای در اثر عملکرد غیر طبیعی سلول‌های عصبی، آسیب می‌بینند.
• این بیماری ممکن است در اثر یک واکنش خودایمنی بر علیه سلول‌های رنگدانه پوست به وجود بیاید.
• نظریه خود – مسمومیت (اتوتوکسیک) که بر اساس آن، سلول‌های رنگدانه، خودشان را از بین می‌برند.

در حال حاضر تحقیقات گسترده‌ای با هدف ارزیابی الگوی تغییر سایتوکین‌ها (پروتئین‌های پیغام‌بر) و نقش فولیکول‌های مو در بروز ضایعات رنگدانه‌ای در حال انجام است.

‌علائم بالینی بیماری لک و پیس چیست؟

بیماری لک و پیس (برص) می‌تواند تمامی قسمت‌های بدن را درگیر نماید. از دست رفتن کامل رنگدانه‌های پوست می‌تواند باعث به وجود آمدن یک لکه مجزا بر روی پوست شود و یا چندین لکه متعدد را در نقاط مختلف بدن به وجود آورد. لکه‌ها و خال‌های سفید رنگ کوچک که در اثر این بیماری به وجود می‌آیند را گاهی اوقات با عنوان "لکه‌های شبیه به کاغذ رنگی" می‌شناسند. مشخصه‌های اصلی این بیماری عبارت است از:

• علائم این بیماری بیشتر در قسمت‌های نمایان بدن (صورت، گردن، پلک‌ها، سوراخ بینی، نوک انگشتان و پنجه پا)، نواحی تاشونده بدن (زیر بغل، بیخ کشاله ران)، نوک پستان‌ها، ناف، لب‌ها و اندام تناسلی ظاهر می‌شود.
• لکه‌های لک و پیس در محل آسیب‌دیدگی‌ها و عوارض پوستی (بریدگی‌ها، خراشیدگی‌ها، سوختگی‌های ناشی از حرارت و نور آفتاب) بیشتر به وجود می‌آید. این خاصیت بیماری لک و پیس (برص) را اصطلاحاً با عنوان پدیده کوبنر می‌شناسند.
• گاهی از اوقات بروز علائم لک و پیس به دنبال تنش‌های روحی شروع می‌شود.
• در بعضی از موارد، لکه‌های لک و پیس (ویتیلیگو) به صورت چند خال تیره که هاله روشنی در اطراف آن وجود دارد، شروع می‌شود.
• لک و پیس (برص) ممکن است باعث بی‌رنگ شدن موها در قسمت پوست سر، ابروها، مژه‌ها و سطح بدن نیز بشود. موهای سفیدی که در اثر این بیماری به وجود می‌آید را "لکوتریکیا" یا "پلیوزیس" می‌نامند.
• رنگ شبکیه چشم هم ممکن است در اثر این بیماری تغییر کند، اما در رنگ عنبیه تغییری به وجود نمی‌آید.

رنگ حاشیه لکه‌های سفید رنگی که در اثر بیماری لک و پیس به وجود می‌آیند، می‌تواند متغیر و به یکی از حالت‌های زیر باشد:

• معمولاً رنگ حاشیه لکه‌ها همرنگ با پوست سالم است، اما در بعضی از موارد، رنگ آن روشن‌تر یا تیره‌تر از پوست می‌شود.
• در بعضی از موارد، سایه‌ای متشکل از سه رنگ هاله مانند در اطراف لکه‌ها تشکیل می‌شود که به آن اصطلاحاً لک و پیس (ویتیلیگو) سه‌رنگی یا تری‌کروم گفته می‌شود. در موارد بسیار نادری هم ممکن است این سایه از 4 رنگ (سفید، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره و رنگ اصلی پوست) تشکیل شده باشد.
• گاهی از اوقات در اطراف هر یک از لکه‌های لک و پیس (برص)، یک مرز مشخص به رنگ قرمز آتشی وجود دارد.

شدت علائم بیماری لک و پیس (برص) در افراد مختلف متفاوت است. همچنین هیچ راهکار شناخته شده‌ای برای پیش‌بینی مقدار رنگدانه‌ای که در هر فرد از دست خواهد رفت و یا سرعت از بین رفتن آن، وجود ندارد.

• علائم لک و پیس در افرادی که رنگ پوست آنها به طور طبیعی تیره است، مشخص‌تر و نمایان‌تر مي‌باشد.
• بیماری لک و پیس (برص) ممکن است به مدت چند ماه در نقاط مختلف بدن پیشرفت کند و سپس پیشرفت آن متوقف شود.
• ممکن است رنگ بعضی از لکه‌های ناشی از این بیماری به طور خود به خود تغییر کند و يا به حالت طبيعي بازگردد. مثلاً لکه‌هاي قهوه‌اي رنگي در محل فوليکول‌هاي مو به وجود مي‌آيد و يا اندازه کلي لکه‌هاي سفيد رنگ کوچکتر مي‌شود.
• گاهي اوقات ممکن است بعضي از لکه‌هاي اين بيماري در آينده دوباره شروع به پيشرفت و بزرگ شدن کنند.
• چرخه‌هاي متوالي از دست رفتن رنگدانه‌هاي پوستي و ثابت شدن تغييرات، ممکن است به طور نامحدودي ادامه پيدا کند.
• افرادي که رنگ پوست روشن دارند، معمولاً علائم از دست رفتن رنگدانه‌هاي پوست خود را بيشتر در فصل تابستان مشاهده مي‌کنند. زيرا در تابستان رنگ طبيعي پوست به خاطر نور خورشيد کمي تيره‌تر مي‌شود و اختلاف رنگ آن با لکه‌هاي سفيد ناشي از لک و پيس، مشخص‌تر خواهد شد.
• در برخي از موارد اين بيماري مشاهده شده است که رنگدانه‌ها در پوست تمام سطح بدن از بين مي‌رود.

بيماري لک و پيس چگونه طبقه‌بندي مي‌شود؟

بيماري لک و پيس را مي‌توان بر اساس عوامل کلينيکي، ژنتيکي، آسيب‌شناختي زيستي (پاتوبيولوژيکي)، شدت فراگیری (اپیدمیولوژی) و ویژگی‌های مولکولی آن طبقه‌بندی نمود.

لک و پیس غیر قطعه‌ای – این حالت از بیماری به صورت متقارن در دو طرف بدن ظاهر می‌شود و توزیع لکه‌هاي آن در دو طرف یکسان است. علائم آن می‌تواند به صورت پایدار یا غیر پایدار باشد.

لک و پیس قطعه‌ای (سگمنتال)

• در 90 درصد از موارد، به شکل لکه‌های سفید رنگ مجزا می‌باشد.
• لکه‌ها غالباً مرز نامنظم دارند.
• در افراد جوان بروز می‌کند.
• بعد از سال اول به حالت پایدار و ثابت در می‌آید.
• بر روی پوست حالت موزائیک (با الگوی بلاشکو، درماتومی، فیلوئیدی یا برگی شکل، شطرنجی) به وجود می‌آید.

لک و پیس ترکیبی – در موارد نادری ممکن است ترکیبی از الگوهای غیر قطعه‌ای و قطعه‌ای در یک فرد به وجود بیاید.

لک و پیس طبقه‌بندی نشده – این بیماری در مراحل اولیه بروز آن، هنوز طبقه‌‌بندی نشده است.

بیماری لک و پیس چگونه تشخیص داده می‌شود؟

لک و پیس یک بیماری با قابلیت تشخیص کلینیکی است و برای تشخیص آن به انجام هیچ آزمایشی نیاز نیست. لکه‌های سفید ناشی از این بیماری را می‌توان در زیر نور لامپ‌های مخصوص معاینه (لامپ وود یا نور سیاه) با سهولت بیشتری مشاهده کرد.

در بعضی از موارد ممکن است برای تشخیص این بیماری، نمونه‌برداری از پوست انجام شود. این نمونه‌برداری به ویژه در مراحل اولیه بیماری لک و پیس (برص) و یا در مورد لک و پیس‌های التهابی که واکنش‌های لنفاوی همراه با آن مشاهده می‌شود، انجام می‌گیرد. در زمان معاینه، سلول‌های تولید کننده رنگدانه (ملانوسیت‌ها) و رنگدانه‌های اپیدرمی در محل لکه‌هایی که در اثر این بیماری به وجود آمده باشند، مشاهده نمی‌شوند.

ممکن است به منظور ارزیابی احتمال وجود سایر بیماری‌های خودایمنی یا سندرم‌های پلی‌گلاندولار، آزمایش‌های مربوط به خون از قبیل عملکرد تیروئید، مقدار ویتامین B12 و صفحه خود – آنتی بادی نیز انجام شود.

عکس‌های کلینیکی برای ثبت میزان پیشرفت بیماری لک و پیس (برص) و تحت نظر داشتن وضعیت بیمار، مناسب است. ممکن است از عکس‌های دیجیتالی سریالی برای پیگیری مراحل این بیماری استفاده شود. شدت پیشرفت این بیماری را می‌توان بر اساس مساحت ناحیه‌ای از پوست که دچار تغییر رنگ شده است، درجه‌بندی و ثبت نمود.

بیماری لک و پیس چگونه درمان می‌شود؟

در حال حاضر درمان‌های قطعی و رضایت‌بخشی برای بیماری لک و پیس (ویتیلیگو) وجود ندارد. ترمیم و بازسازی رنگدانه‌های پوستی روشی است که اغلب برای درمان پیسی، پوست صورت و بالاتنه مناسب است و برای قسمت‌های دیگر بدن از قبیل دست‌ها، پاها و قسمت‌هایی از پوست که موی آن سفید شده است، کارایی چندانی ندارد. معمولاً لکه‌هایی که به تازگی به وجود آمده باشد در مقایسه با لکه‌های قدیمی که مدت طولانی بر روی پوست وجود داشته‌اند، پاسخ بهتری نسبت به روش‌های درمانی نشان می‌دهند.

راهنمایی‌های کلی

آسیب‌دیدگی پوست را به حداقل برسانید – لباس‌های مناسبی برای محافظت از پوست خود بپوشید، زیرا هر گونه جراحتی اعم از بریدگی، خراشیدگی یا ساییدگی پوست می‌تواند منجر به ظهور لکه‌های جدیدی شود.

با استفاده از آرایش مناسب می‌توان لکه‌های ناشی از لک و پیس (برص) را تا حد زیادی مخفی کرد.

از پوست خود در برابر آفتاب محافظت کنید – در ساعاتی از روز که شدت نور آفتاب به حداکثر مقدار خود می‌رسد، سعی کنید در فضاهای سرپوشیده بمانید. همیشه از لباس‌های مناسب که تمام سطح پوست شما را مي‌پوشاند، استفاده کنید. از کرم‌های ضد آفتاب با خاصیت حفاظتی (SPF) بالاتر از 50 بر روی قسمت‌هایی از پوست که در معرض نور آفتاب قرار می‌گیرد، استفاده کنید.

درمان‌های موضعی

درمان‌های موضعی که در حال حاضر برای بیماری لک و پیس (ویتیلیگو) مؤثر هستند، عبارتند از:

کرم‌های کورتیکواستروئید. این کرم‌ها را می‌توان به مدت سه ماه برای رفع علائم لک و پیس (برص) بر روی پوست بالاتنه و اندام‌های تحتانی استفاده کرد. دقت کنید که از استروئیدهای قوی هرگز نباید بر روی قسمت‌هایی از صورت (به خصوص پلک‌ها)، گردن، زیر بغل و کشاله ران که پوست نازک دارد، استفاده کرد.

بازدارنده‌های کلسینئورین (کرم پیمکرولیموس و پماد تاکرولیموس). این محصولات را می‌توان برای درمان علائم لک و پیس در محل پلک‌ها، صورت، گردن، زیر بغل و کشاله ران استفاده کرد.

نور درمانی

نور درمانی به معنی استفاده از تابش‌های ماوراء بنفش (UV) برای درمان عوارض پوستی می‌باشد. انواع مختلف این روش درمانی عبارت است از:

• استفاده از ماوراء بنفش B با باند پهن یا باند باریک (311 نانومتر) برای تمام سطح بدن و یا به صورت موضعی
• استفاده از لیزر اکسیمر (308 نانومتر) یا ماوراء بنفش B هدفمند برای لکه‌های کوچک ناشی از لک و پیس (برص)
• نور شیمی درمانی (فوتوکموتراپی) به صورت دهانی، موضعی یا حمام آب

روش نور درمانی

این روش درمانی معمولاً به صورت دو بار در هفته در یک دوره 3 تا 4 ماهه انجام می‌شود. اگر بعد از این مدت آثار ترميم و بازگشت رنگدانه‌ها در پوست مشاهده شود، درمان به مدت یک تا دو سال دیگر ادامه پیدا می‌کند تا وقتی که رنگدانه‌های پوست به طور کامل ترمیم و بازیابی شود.

عمل جراحی برای درمان لکه‌های پایدار

در این روش، لایه سطحی پوست در محل لکه‌هایی که حالت ثابت و پایدار داشته باشند، از طریق عمل جراحی (تراشیدن، درم ابریژن، سنباده یا لیزر) برداشته می‌شود و به جای آن پوستی با رنگ طبیعی که از قسمت دیگری از بدن برداشته شده است، پیوند زده می‌شود.

رنگ‌زدایی

در روش رنگ‌زدایی، از مونوبنزیل اتر یا هیدروکوئینون برای از بین بردن رنگ پوست در افرادی که پوست تیره دارند و این بیماری در آنها به حالت پیشرفته رسیده است، استفاده می‌شود.

لیزر درمانی

انواع مختلف لیزرهای کیو سوئیچ از قبیل روبی (694 نانومتر)، اکساندرایت (755 نانومتر) و ان دی یاگ (532 نانومتر و 1064 نانومتر) به تنهایی یا همراه با عوامل رنگ‌زدای موضعی مانند مونوبنزیل اتر یا MMEH به منظور رفع لکه‌های ناشی از این بیماری استفاده می‌شود. این لیزرها با تخریب انتخابی رنگدانه‌های ملانین و سلول‌های تولید کننده ملانین، به عنوان عامل رنگ‌زداي پوست عمل می‌کند.

کرایوتراپی

در مواردی که هدف از رنگ‌زدایی، از بین بردن رنگ قسمت کوچکی از پوست باشد، روش کرایوتراپی با نیتروژن مایع از کارایی بالایی برخوردار است. کرایوتراپی روشی است که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بوده و نتایج دائمی و ماندگاری را حاصل می‌کند. این روش در صورتی که توسط پزشک باتجربه انجام شود، کاملاً ساده و راحت خواهد بود و در مدت زمان کوتاهی قابل انجام است. ملانوسیت‌ها يا سلول‌هاي توليد کننده ملانين، حساسیت شدیدی نسبت به منجمد شدن به وسیله نیتروژن مایع دارند و بنابراین کرایوتراپی می‌تواند منجر به از بین رفتن رنگ پوست به طور کامل و دائمی شود. بهترین نتایج حاصل از این روش درمانی معمولاً 4 هفته بعد از انجام عمل مشاهده می‌شود.

ممکن است لازم باشد در قسمت‌هایی از پوست که بعد از عمل، رنگ آن به طور کامل از بین نمی‌رود، این عمل در چند جلسه به فاصله هر 4 تا 6 هفته تکرار شود تا که رنگ پوست به طور کامل محو شود.