اگزما پوستی (درماتیت): انواع، علائم و درمان

از هر 5 نفر یک نفر در طول زندگی خود به نحوی درماتیت را تجربه می‌کند. درماتیت در اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود. شدت و الگوی این بیماری در افراد مختلف متفاوت است. دو  واژه "درماتیت" و "اگزما" اغلب به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند.  درماتیت می‌تواند به‌صورت حاد یا مزمن و یا هر دو، در افراد ایجاد شود.

انواع درماتیت

• درماتیت اتوپیک – این نوع درماتیت به‌خصوص در کودکان شایع است. به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی و ارثی در این خصوص نقش مهمی ایفا می‌کنند.
• درماتیت تماسی – این نوع درماتیت در اثر تماس با آب، مواد پاک‌کننده، حلال‌ها و یا مواد شیمیایی و اصطکاک برانگیخته می‌شود.
• درماتیت تماسی آلرژیک – این نوع درماتیت در اثر تماس پوست افراد با موادی که اکثر مردم به آن واکنش نمی‌دهند، ایجاد می‌شود، مانند: نیکل، عطر، لاستیک، رنگ مو و یا مواد نگه‌دارنده.
• درماتیت پوست خشک - این نوع درماتیت بیشتر در بخش‌های انتهایی پا ظاهر می‌شود. به‌خصوص در پایین پاها می‌تواند منجر به اگزمای آستیتاتیک (Asteatotic) شود.
• درماتیت نومولار (اگزمای دیسکوئید) – این نوع درماتیت توسط یک آسیب به پوست شروع شده و به‌صورت سکه‌ای و یا دایره‌ای تحریک‌پذیر گسترش می‌یابد.
• درماتیت سبورئیک یا شوره‌ای – در این نوع درماتیت، پوست بر اثر مواد سمی تولیدشده توسط مخمر مالاسزیا (که بر روی پوست سر، صورت و گاهی اوقات درجاهای دیگر زندگی می‌کنند) ملتهب و پوسته پوسته می‌شود.
• درماتیت عفونی – التهابی است که توسط زرد زخم (یک نوع عفونت باکتریایی) و یا عفونت‌های قارچ پوستی ایجاد می‌شود. در بیشتر موارد، عفونت قارچی پای ورزشکار با داروهای ضد قارچ موضعی (دارویی که به طور مستقیم روی پوست مالیده می‌شود) درمان می‌شود. در موارد شدیدتر درمان قارچ پوستی ممکن است به داروهای خوراکی نیاز باشد. پا باید تمیز و خشک نگه داشته شود زیرا قارچ‌ها در محیط‌های مرطوب رشد می‌کنند.
• درماتیت گرانشی – معمولاً در افراد مسن و در اثر تورم و عملکرد ضعیف وریدهای پا، در پایین‌تنه ایجاد می‌شود.
• درماتیت گوش خارجی – التهابی است که کانال گوش خارجی را درگیر می‌کند.
• درماتیت خال میرسون – نوعی درماتیت است که خال‌های ملانوسیتیک را درگیر می‌کند.

علائم و نشانه ها

اگزمای دیسکوئید (سکه مانند)

• در سواب باکتریایی ممکن است وجود باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و یا عفونت، مثبت باشد.
• معمولاً بخشی از بافت برای قارچ‌شناسی برداشته می‌شود، زیرا که اگزمای دیسکوئید می‌تواند بسیار شبیه به عفونت‌های قارچی باشد.
• در اغلب موارد آلرژی و یا حساسیت خاصی مشاهده نمی‌شود.

اگزما وریدی

• ظهور پلاک‌های تحریک‌پذیر، قرمز، برآمده و دلمه دار – ظهور پلاک‌های خشک، شیاردار و پوسته پوسته بر روی یک یا هر دو پا
• به دلیل رسوب هموسیدرین رنگ ماکولا نارنجی متمایل به قهوه‌ای خواهد شد.
• اتروفی بلانچ- ظهور زخم‌های نامنظم سفید که توسط لکه‌های قرمزرنگ احاطه می‌شوند.
• ساق پا شبیه به سر بطری می‌شود – ناحیه مچ پا باریک و سفت می‌شود.

 اگزمای کراکوئل

• ظاهر پوست به‌صورت سنگ‌فرشی متمایز خواهد شد.
• صفحات موزاییکی شکل پوست توسط مرزی قرمزرنگ از یکدیگر جداشده و تشکیل یک شبکه را می‌دهند.
• علائم شیار مانند بر روی پوست ظاهر خواهد شد.
• ممکن است درماتیت شدید ثانویه با قرمزی عمومی، تورم موضعی و تاول‌های سطحی پدید آید.

اگزمای آلرژیک

برخی از نمونه‌های درماتیت آلرژیک تماسی عبارت‌اند از:

• اگزمای مچ دست ناشی از واکنش به بند ساعت
• اگزمای ساق پا پس از خارج کردن مچ‌بند.
• درماتیت دست
• اگزمای صورت به‌صورت وجود قرمزی و خارش

اگزمای تحریکی یا تماسی

درماتیت تماسی با توجه به شرایط قرار گرفتن در معرض مواد تحریک‌کننده، ظاهری متفاوت خواهد داشت:

• ممکن است در اثر مواجهه با یک محرک قوی مانند یک اسید قوی یا مواد قلیایی، پوست فوراً واکنش نشان دهد، درنتیجه علائمی همچون: درد، تورم و تاول ظاهر خواهد شد.
• ممکن است تماس با مواد محرک خفیف مانند آب و صابون یا مواد شوینده، باعث خشکی، خارش و ترک‌خوردگی پوست در طی یک دوره یک‌هفته‌ای شود. درنهایت ممکن است زخم ایجاد شود که پس‌ازآن روی آن دلمه یا فلس تشکیل می‌شود.

علت‌ها و دلایل

اگزمای کراکوئل

درماتیت پوست خشک به‌طور عمده در اثر از دست دادن آب لایه "استراتوم کورنئوم" پوست به وجود می‌آید. این موضوع می‌تواند به دلیل آسیب دیدن سدهای دفاعی پوست، در اثر عوامل ژنتیکی و یا آسیب‌های محیطی رخ دهد.

برخی از عوامل آن عبارت‌اند از:

• رطوبت کم (زمستان، بودن در کویر، زندگی در ارتفاعات بالا، مسافرت، استفاده از دستگاه‌های رطوبت‌گیر و یا بخاری‌های فن دار)
• حمام کردن بیش‌ازحد به‌خصوص استفاده از صابون و مواد شوینده.

اگزمای دیسکوئید

این عارضه می‌تواند توسط عوامل زیر تسریع گردد:

• آسیب‌های موضعی در پوست مانند خراش، نیش حشرات و یا سوختگی ناشی از حرارت
• زرد زخم یا عفونت زخم
• درماتیت تماسی
• خشکی پوست
• وریدهای واریسی (اگزما واریسی)

اگزمای وریدی

با توجه به تجمع مایعات در بافت‌ها، پاسخ سیستم ایمنی فعال می‌شود. این موضوع از طریق فرایند زیر رخ می‌دهد:

• در هنگام راه رفتن ماهیچه‌های پا خون را به سمت قلب پمپ می‌کنند، دریچه‌های موجود در رگ‌ها از برگشت خون و تجمع مایعات در پا جلوگیری می‌کنند.
• وجود لخته در وریدهای عمقی پا (ترومبوز وریدی عمیق یا DVT) و یا وریدهای واریسی می‌توانند به این دریچه‌ها آسیب برسانند.
• فشار مایع در پا افزایش می‌یابد.
• مایع در بافت تجمع پیدا می‌کند.
• در اثر تجمع مایعات، یک واکنش التهابی رخ می‌دهد.

درماتیت تماسی

شدت درماتیت تماسی بسیار متغیر است و به عوامل مختلفی بستگی دارد ازجمله:

• مقدار و قدرت عامل محرک.
• مدت‌زمان و سطح مواجهه پوست با عامل محرک (به‌عنوان‌مثال قرار گرفتن در معرض حجم زیادی از یک ماده محرک در کوتاه‌مدت یا در معرض قرار گرفتن مکرر و یا طولانی‌مدت اما با شدت کم).
• استعداد و حساسیت پوست نسبت به محرک (ضخامت و نازکی پوست، چرب یا خشک بودن پوست، لطافت پوست، آسیب‌دیدگی‌های قبلی پوست یا عارضه‌های آتوپیک).
• عوامل محیطی (به‌عنوان‌مثال: دمای بیش‌ازحد پایین یا بالا و یا رطوبت).

درمان درماتیت

• حمام کردن - با استفاده از آب ولرم. دوش گرفتن بهتر است. صابون‌های معمولی را با مواد پاک‌کننده ملایم و فاقد شوینده صابونی، جایگزین کنید.
• لباس - لباس‌هایی بپوشید که نرم، لطیف و خنک باشند؛ از پوشیدن لباس‌های پشمی اجتناب شود.
• محرک‌ها – از پوست خود در برابر گردوغبار، آب، حلال‌ها، مواد پاک‌کننده و آسیب‌های پوستی، محافظت کنید.
• نرم‌کننده‌ها - پس از حمام کردن و یا هنگامی‌که دچار خارش شدید، از نرم‌کننده‌ها استفاده نمایید.
• استروئیدهای موضعی – هنگام خارش از یک کرم یا پماد استروئیدی موضعی استفاده نمایید.
• کرم پیمکرولیموس (Pimecrolimus cream) - یک کرم ضدالتهابی جدید است که عوارض جانبی آن نسبت به استروئیدهای موضعی کمتر است.
• آنتی‌بیوتیک‌ها - فلوکلوگزاسیلین یا اریترومایسین.
• آنتی‌هیستامین‌ها - قرص آنتی‌هیستامین به کاهش التهاب کمک می‌کنند.
• درمان درماتیت فعال
• کرم‌های نرم‌کننده
• استروئیدهای موضعی
• آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و یا خوراکی برای عفونت ثانویه
• در موارد شدید استروئیدهای خوراکی، معمولاً برای دوره‌های کوتاه‌مدت.
• فوتوکموتراپی (Photochemotherapy)
• آزاتیوپرین، سیکلوسپورین و یا دیگر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی.
• پماد تاکرولیموس و کرم پیمکرولیموس داروهایی هستند که سیستم ایمنی را از طریق مهار کلسی نئورین، آرام می‌سازند.

درمان درماتیت آتوپیک

تقریباً رعایت موارد زیر همیشه نیاز است:

• دوری از عوامل محرک
• استفاده منظم از مرطوب کننده‌ها
• استفاده متناوب از استروئیدهای موضعی

در برخی موارد، برای مدیریت اگزما ممکن است موارد زیر نیز نیاز باشد:

• مهارکننده‌های موضعی کلسی نورین - کرم یا پماد تاکرولیموس و پیمکرولیموس
• آنتی‌بیوتیک‌ها
• آنتی‌هیستامین‌ها
• فتوتراپی
• کورتیکواستروئیدهای خوراکی

ممکن است اگزماهای کهنه‌شده و یا شدید، نیاز به مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی داشته باشند:

• متوتروکسات
• سیکلوسپورین
• آزاتیوپرین

درمان اگزمای کراکوئل

اگزمای پوست خشک، معمولاً به‌سرعت به درمان پاسخ می‌دهد.

  در این خصوص باید عواملی را که موجب خشکی پوست می‌شوند، مدنظر قرارداد:

• کاهش تعداد حمام‌ها
• استفاده از یک پاک‌کننده ملایم به‌جای صابون
• قرار ندادن پوست در معرض مستقیم حرارت.
• استفاده از نرم‌کننده و مرطوب کننده‌ها باضخامت مناسب، مانند وازلین یا کرم‌های روغنی.
• استفاده از پماد یا کرم‌های استروئیدی موضعی خفیف در مناطق قرمز پوست.
• اگر اگزمای پوستی شدید باشد، ممکن است استفاده از یک استروئید موضعی قوی‌تر نیز لازم گردد.

درمان اگزمای وریدی

کاهش تورم در پا

• خودداری از ایستادن‌های طولانی‌مدت.
• پیاده‌روی به‌طور منظم.
• بالا نگه‌داشتن پای خود هنگام نشستن.
• بالا نگه‌داشتن پا هنگام خواب شبانه.
• در طول مرحله حاد اگزما، استفاده از بانداژ برای کاهش تورم مهم است.

درمان وریدهای واریسی

• این نوع اگزما می‌تواند توسط عمل جراحی از طریق لیزر " Endovenous " یا اسکلروتراپی تحت درمان قرار بگیرد.
• ممکن است دوباره وریدهای واریسی پس از درمان موفقیت‌آمیز، عود کنند، زیرا که این بیماری پیش‌رونده است.

درمان اگزمای دیسکوئید

• محافظت از پوست و جلوگیری از آسیب‌دیدگی - اگر دست‌ها در معرض آسیب قرار داند، از دستکش استفاده کنید.
• استفاده منظم از مرطوب کننده‌ها - حمام روغن، جایگزین کردن صابون و استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده.

درمان‌های ضدالتهابی

• استروئیدهای موضعی – استفاده از کرم و پمادهایی که درماتیت را برطرف و التهاب را کاهش می‌دهند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها - اغلب فلوکلوگزاسیلین

درمان اگزمای شدید دیسکوئید

• آنتی‌هیستامین خوراکی برای کاهش خارش.
• درمان با اشعه ماوراءبنفش (UV) - وسعت و شدت بیماری را کاهش می‌دهد.
• تزریق استروئید.
• استروئیدهای خوراکی – در موارد شدید، مصرف استروئیدهای خوراکی، هم‌زمان با استفاده از کرم‌های موضعی استروئیدی و مرطوب کننده‌ها.

درمان درماتیت تماسی

درماتیت تماسی معمولاً از طریق مراقبت‌های زیر درمان می‌شود:

• سوختگی‌های شیمیایی به دنبال استفاده از یک خنثی‌کننده، معمولاً با آب شستشو می‌شوند.
• استفاده از کمپرس‌ها، پماد و کرم‌ها می‌توانند در درمان مؤثر باشد.

• کرم‌های نرم‌کننده
• استروئیدهای موضعی
• آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت ثانویه (معمولاً فلوکلوگزاسیلین یا اریترومایسین)

چگونه با بیماری‌های پوستی ناشی از استرس برخورد کنیم؟

از استرس باید به هر طریق جلوگیری کرد اضطراب و استرس زاییده زندگی مدرن امروزی است. اما اولین نکته آن است که باید آسوده بود و زندگی را آسان گرفت.

برای دارا بودن پوستی سالم باید از وقایع و موقعیت‌های استرس‌زا احتراز کرد و رژیم غذایی را خوب کنترل کرد. بیماران عمدتاً از توضیح راجعه به جنبه‌های روانی بیماری خود شرمگین می‌شوند و پس‌زمینه‌های اضطرابی خود را مخفی می‌کنند پس پزشک باید خیلی محتاطانه وارد مقوله‌های روان‌شناختی بیماری شود. بیماران ممکن است از ورزش، موسیقی ملایم، تکنیک های آرامش بخش(Relaxation)  و رده‌های آموزش نحوه کنترل استرس همزمان با درمان بیماری پوستی خود سود ببرند.

پزشکان متخصص پوست باید متوجه باشند که درصورتی‌که علی‌رغم درمان بیماری‌های پوستی مرتبط با استرس باز هم بیمار مقاوم به درمان بود همیشه به‌احتمال دخالت استرس در مقاومت بیمار به درمان توجه نمایند.

درصورتی‌که پزشک متخصص پوست نیاز به ارجاع بیمار خود به روانپزشک دارد باید این کار را خیلی ماهرانه انجام دهد تا با مقاومت بیمار روبرو نشود.گاهی لازم می‌شود درمان‌های خوراکی ضد اضطراب و استرس مثل فلوکستین یا داروهای بنزودیازپین با درمان بیماری پوستی توام شود.

اگر ظاهر یک بیماری پوستی باعث ناراحتی بیمار باشد می‌تواند باعث بروز افسردگی شود در این شرایط به‌خصوص در مورد بیماری‌های مزمن پوستی، تکنیک‌های بهتر کردن اعتمادبه‌نفس بیمار می‌تواند کمک‌کننده باشد رفتاردرمانی شناختی می‌تواند باعث تغییر واکنش افراد به بیماری‌ها شود.

در مطالعه‌ای که در دانشگاه میامی انجام شد ثابت شده است که در کودکان مبتلابه اگزما و حساسیت سرشتی (درماتیت آتوپی) پوست ماساژ درمانی کودکان، علاوه بر آنکه اخلاق و عملکرد رفتاری کودک را بهتر می‌کند بر کلیه جنبه‌های بیماری پوستی او مثل قرمزی و خارش هم اثرات بهبودی بخش دارد.

از روش‌های تغییر رفتار هم می‌توان در درمان بیماران مبتلابه بیماری‌های پوستی مرتبط با استرس کمک گرفت از این روش مثلا در افرادی که عادت به دستکاری مکرر جوش‌های صورت خود و ایجاد زخم بر روی جوش‌ها دارند می‌توان استفاده کرد.

مثلا به آن‌ها آموخت که توجه کنند در هر لحظه دست‌های آن‌ها کجاست و چه می‌کند! و به محض آنکه دست‌های آن‌ها به سمت ناحیه بالای گردن رفت عادت کند که مدادی بردارند و روی کاغذ چیزی بنویسند.

نشان داده شده که درمان‌هایی مانند یوگا و مدیتیشن که باعث آرامش بخشی به بیمار می‌شود در بیمارانی در معرض خطر بالای وقوع سرطان پوست هستند موفق شده است که دوره زمانی فاقد سرطان بودن را طولانی‌تر کند.

آنچه مسلم است برنامه مشخص درمانی برای کاهش استرس برای بسیاری بیماران پوستی می‌تواند مفید باشد به‌خصوص در بیمارانی که در ریسک بالای ابتلا به سرطان‌های پوست هستند.

اگر عامل مولد استرس کوتاه‌مدت باشد ممکن است بتوان بدون انجام درمان خاصی آن را رها کرد مثلا در دانش‌آموزی که در اثر امتحانات خود دچار عود جوش صورت می‌شود درصورتی‌که استرس ندیده گرفته شود ممکن است مشکل عمده‌ای ایجاد نشود اما اگر عامل مولد استرس مزمن و مداوم باشد مثل بیماری پوستی که باعث اشکال در ازدواج کردن بیمار یا استخدام شدن او بشود در این صورت باید قطعاً با مشاوره روانپزشک در درمان استرس بیمار علاوه بر بیماری پوستی وی تمرکز کرد.